بنام خدا
بررسی و پاسخگویی به شبهات فرقه‌های کلامی گمراه، هیچ‌گاه به معنای رویارویی با ورود فکر و نظر جدید به فضای فکری جامعه نیست و واکنش امامان معصوم(ع)اقدام حذفی در برابر این شبهه‌ها نبوده است. بررسی مناظره‌های آن بزرگواران، اثباتی عمل کردن ایشان در برابر این شبهه‌ها و شبهه افکنان را به ما ثابت می‌کند.
در دوران امامت باقرالعلوم(ع)، رقابت افکار کلامی گمراه با مکتب اهل بیت(ع) به شدت زیاد بود.این رقابت در خارج از مرزهای معرفتی اسلام شکل گرفته بود و مقابله با آن، در جهت پاسخگویی به شبهه‌های وارده، به یک انسجام فکری درونی و رهبری مقتدرانه فرهنگی نیاز داشت که وجود پنجمین امام شیعه،توانست خلأ فکری ـ فرهنگی جامعه را پر کند.
از طرف دیگر جریان‌های انحرافی، که در حوزه تشیع رخ می داد، آسیب و مانعی جدی به شمار می‌آمد. هرچندکه برخی از این جریان‌ها با تدبیر امامان معصوم(ع) در همان ابتدای راه در جا زدند؛ اما شیطنتهای آنها در مقابله با تشیع راستین،در همان زمان‌های کوتاه، باعث ایجاد ضربه‌هایی به بدنه فکری جامعه شیعه شد. حضور به‌موقع امام باقر(ع) و امام صادق(ع) مانع گسترش و استحکام پایه های فکری و اجتماعی آن فرقه‌ها شد.همچنین بنی امیه نیز با دامن زدن به انحرافات عقیدتی و سختگیری‌های سیاسی علیه امام باقر (ع) عرصه را برای انجام فعالیت‌های ایشان تنگ کرده بود.
امامت باقرالعلوم(ع) و اقدامات بی نظیر ایشان در آن شرایط زمانی، نقطه عطفی در تحول تاریخ تشیع است. این امام همام، علاوه بر مبارزه فکری با انحراف‌ها، منشأ بسیاری از علوم و سرآغاز بسیاری از حرکت‌های مؤثر علمی در جامعه شیعی پس از خود بودند.یکی از نکات مهم در این زمان ،استفاده مناسب از گسست سیاسی به وجود آمده در آستانه انتقال قدرت و تبدیل جریان سیاسی در کشور اسلامی است.
امام باقر (ع) با بهره‌گیری از فرصت به وجود آمده، توانستند فضای تشکیل اولین هسته‌های علمی شیعه را ترسیم و زمینه تأسیس اولین دانشگاه شیعی را فراهم آورند. این حرکت در دوره امام صادق(ع) به اوج خود رسید و ثمرات بی شماری برای جهان اسلام بر جای گذاشت.
آنچه به عنوان فترت سیاسی در دوره امامت این دو امام عزیزعنوان می شود، به معنای آسودگی مطلق ایشان از خفقان سیاسی عصر خویش نبوده است. امام باقر(ع) برای سپردن میراث غنی مکتب اهل بیت(ع) به نسلهای پس از خود، با دو رویکرد به مبارزه پرداختند؛
1: مقاومت در برابر موج خزنده افکار وارداتی و عقاید منحط داخلی و اثبات حقانیت تفکر ناب شیعی و تثبیت آن در جامعه
2: ایستادگی در برابر مروجان اصلی این تفکرات بود که از طرف جریان‌های سیاسی و فکری هدایت می‌شد.
مقاومت در برابر دستگاه خلافت به صورتی عالمانه و اندیشمندانه به خوبی در آن زمان انجام شد.فراهم کردن زمینه پی‌ریزی اولین دانشگاه بزرگ اسلامی، تشکیل اولین کرسی‌های نظریه پردازی، تربیت شاگردانی که هر کدام از چهره‌های علمی جهان اسلام به شمار می روند، نقل بیشترین روایت و حدیث از ایشان توسط راویان حدیث، تشکیل جلسه‌های مناظره کلامی با صاحبان فکر و اصحاب معرفت و تدریس علوم جدید به همراه علوم اسلامی از اقدام‌های علمی ـ فرهنگی و سیاسی امام باقر(ع) است.
وجود نورانی امام باقر(ع) و حرکت ایشان در به تصویر کشیدن چهره واقعی اسلام در برابر تهاجم فرهنگی و سیاسی دشمنان، زمینه ساز شهادت ایشان شد. جریان نوینی که ایشان در حوزه فکر و معرفت اسلامی به روی جهانیان گشود، مانند چشمه ای جوشان همچنان ادامه داشته و هر روز نیاز ما به بهره‌گیری از سیره باقرالعلوم (ع) در مبارزه با تهاجم گسترده فرهنگی غرب علیه اسلام و شبهه افکنی‌های دشمنان و مخالفان افزوده می شود.
