بنام خدا
برای شناخت یک قیام باید با نگاه های مختلف به آن قیام نگاه کرد.
مثلا :رهبر آن قیام چه کسی است؟
اهل آن نهضت چقدر در هدفشان مصمم هستند؟
ویا اینکه پیروان آن قیام چقدر نسبت به راه وهدفشان آگاهی داشتند؟
نهضت ها و انقلاب ها را به یک اعتبار مى توان به دو قسم،انقلاب هاى انفجارى نا آگاهانه و انقلاب هاى آگاهانه تقسیم نمود.
الف:قیام های ناآگاهانه
انقلاب هاى ناآگاهانه با بهره گیرى از غفلت یاران و مردم به وجود مى آید. رهبران این دسته از قیام ها سعى دارند که از غفلت مردم استفاده کنند و اجازة رشد سیاسى و بصیرت را به یاران نمى دهند. این دسته از قیام ها به دلیل عدم بصیرت یاران استمرار نداشته و نمى توانند الگوى مناسبى براى نهضت هاى دیگر باشند، از این رو جاودانه نیستند، زیرا جاودانگى در الگودهى ظهور مى کند.
ب::قیام های آگاهانه
دستة دیگر از انقلاب ها، انتخابى و بر اساس بصیرت و آگاهى یاران و مردم به وجود مى آید. نهضت هاى همة انبیا از این دسته نهضت ها هستند، زیرا آن ها براى پیروزى در برابر دشمن ، هیچگاه از غفلت مردم بهره نگرفتند.
یکى از ویژگى هاى فکرى و عملى در نهضت عاشورا بصیرت و بینش بود. یاران امام با رشد فرهنگى و با شناخت عمیق از امام و حجت خدا و شناخت دشمنان دین و شناخت حق و باطل به امام (ع) پیوستند و جهاد و قیام آنان مکتبى و عقیدتى بوده و بر اساس انجام تکلیف الهى به دور از هر گونه تعصبات قومى و جاهلى و یا تحریک دشمنان و فریبکارى جناح باطل صورت گرفت. چنانکه یاران علی(ع) نیز با بصیرت و آگاهى به حمایت از علی(ع) پرداختند. على (ع) دربارة یاران خود فرمود : "حملوا بصائر هم على اسیافهم؛(1) بصیرت هاى خویش را بر شمشیر هایشان سوار کردند". یعنى اگر در میدان نبرد تیغ مى زدند از روى بصیر بود . بر اساس بصیرت یاران امام حسین(ع) بود که امام سجاد(ع) یکى از ویژگى هاى عموى خود را بصیرت و آگاهى او در صحنة کربلا داشت: "کان عمّنا العباس بن علیّ نافذ البصیره صلب الایمان".(2)
نافع بن هلال شب عاشوار پس از سخنان امام حسین(ع) برخاست و ضمن اعلام وفادارى گفت: "فانّا على نیّاتنا و بصائرنا؛(3) همان انگیزه ها و بصیرت ها را داریم و از دست نداده ایم".
نکتة قابل دقت آن است که یاران امام نه تنها تحت تأثیر فریب کارى هاى دشمن قرار نگرفتند و جذب دشمن نشدند، بلکه دشمن شناسى را یکى از افتخارات خود دانستند. بریر در صحنة کربلا وقتى با چهره هاى خبیث از سپاه دشمن گفتگو مى کرد گفت: الحمدالله الذى زادنى فیکم البصیره؛(4)سپاس خدایى را که بصیرت و شناخت مرا دربارة شما افزون ساخت.
وفادارى و بصیرت امام حسین(ع) سبب شد که آن حضرت از یاران خود به عنوان با وفاترین و بهترین یاران یاد کند: "فانى لا اعلم اصحاباً اولى و لا اخیر من اصحابى ...". (5) در زیارت ناحیة مقدسه مى خوانیم: "السلام علیکم خیر انضار...".(6)
بصیرت در قیام امام حسین(ع) دو طرفه است:
یک طرف آن بصیرت رهبرى قیام
بصیرت یاران امام و نهضت سازان
امام(ع) به عنوان رهبر قیام اوضاع سیاسى و اجتماعى عصر خود و خباثت دشمن را مى شناخت.مى دانست که در یک جنگ نابرابر شرکت نموده و آیندة جنگ - به حسب ظاهر بر نفع او نیست. امام حسین(ع) در موارد متعددى اهداف قیام خود را انجام تکلیف الهی، اصلاح امت اسلامی، حفظ دین و ارزش هاى دینی و انجام دو فریضه امر به معروف و نهى از منکرو مبارزه علیه رهبر قانون شکن دانست،که حالى از بصیرت رهبرى آن است.
از سوى دیگر آن حضرت نهضت خود را از قیام های غیر مقدس - که بر اساس دنیا گرایی، نا آگاهى فساد و ... به وجود مى آیند جدا کرد. مانند:... این لم اخرج اشراً ولا بطراً و لا مفسداً و لا ظالماً ...". (7)
امام حسین(ع) با خطبه خواندن و بیان اهداف قیام خود به رشد فرهنگى و فرهنگ پرورى پرداخت تا مردم با اهداف قیام او آشنا شده و دین ستیزى دشمنان را بشناسد. آن حضرت بارها یاران خود را به بصیرت و آگاهى فرا خواند و از آنان خواست که جنگ را رها کنند و آینده جنگ به نفع آنان نیست. امام(ع)در شب عاشورا خطاب به یاران و اصحاب خود فرمود:" اینان (دشمنان) مرا و همه کسانى را که پیش روى من جهاد می کنند خواهند کشت. پس از غارت، خانوادة مرا به اسارت خواهند برد. بیم آن دارم که شما از این ها خبر نداشته باشید ... نیرنگ نزد ما حرام است. هر کس دوست ندارد با ما باشد باز گردد". (8)
بصیرت در نهضت حسینى سبب شد که از قیام امام حسین به عنوان نهضت آگاهانه یاد شود. شهید مطهرى مى نویسد: "... پس انقلاب امام حسین(ع)، در درجة اوّل باید بدانیم که انقلاب آگاهانه است،هم از ناحیة خودش و هم از ناحیة اهل بیت و یارانش. انفجار نیست...". (9)
پاورقی::
(1) بحارالانوار، ج 45، ص 87.
(2) اعیان الشیعه، ج 7، ص 430.
[3) جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، ص 205،
(4]جواد محدثى ، همان.
(5) مقتل خوارزمی، ج 1، ص 226 و لهوف، ص 79.
(6) مفاتیح الجنان، زیارت ناحیة مقدسه..
(7) موسوعه کلمات الامام الحسین، ص 399.
(8) همان.
(9)حماسة حسینی، ج 2، ص 265
