شب قدر، کدام شب؟
در این باره گذسته از گروهی که شب قدر را شب خاصی از سال نمی شمارند و آن را از مقوله زمان برتر دانسته اند، روایات و اقوال به چند دسته قابل تقسم است:
1ـ شب قدر یکی از شبهای آخرین دهة ماه مبارک است.
2ـ شب قدر یکی از لیالی مفرد دهة ماه مبارک رمضان است.
“شیخ طوسی به هنگام تفسیر سورة قدر می گوید:
“بدون هیچ اختلافی در میان شیعه، شب قدر در دهه آخر ماه رمضان و از شبهای فرد است.
3ـ شب قدر یکی از شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک است.
امام صادق (ع) در پاسخ به یکی از طالبان شب قدر فرمود:
“آن را یکی از شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم طلب کن.
در برخی از روایات به هر سه شب اشاره شده ولکن نه در عرض یکدیگر بلکه در طول هم؛ یعنی گویی هر کدام ویژگی خاص خود را دارا هستند و گویا اگر کسی چیزی بطلبد باید از همان شب نوزدهم شروع کند؛ مانند روایت زیر:
زرارة ـ رضوان الله علیه ـ از امام صادق (ع) نقل می کند: “در شب نوزدهم {همه چیز} تقدیر و اندازه گیری می شود، در شب بیست و یکم بسته می شود و در شب بیست و سوم امضای نهایی می گردد.
ویژگی شب قدر آن است که آنچه در آن از جانب پروردگار عالم دربارة انسانها مقدر می گردد، حتمی و قطعی است، با نگاهی اجمالی به کتابهای مخصوص دعا در این ماه پر برکت عبارات زیر بسیار تکرار شده است:
“اللهم اجعل لی فیما تقضی و تقدر من الامر المحتوم و مما تفرق من الامر الحکیم فی هذه اللیله، فی القضاء الذی لایرد و لایبدل ….”
چنان که پیداست عبارتهای “المحتوم” و “لایرد” و “لایبدل” همه دلیل عدم تغییر این تقدیرات است. از این رو در شب بیست و سوم تقدیرات امضاء می شود و قطعیت می یابد. در نتیجه، این روایت نیز در واقع تأکیدی بر شب بیست و سوم است.
4ـ دسته ای از احادیث، شب قدر را یکی از شبهای بیست و یکم و بیست و سوم دانسته اند: مانند احادیث زیر:
امام صادق (ع) فرمود:
“شب قدر در شب بیست و یکم یا بیست و سوم است.
“عبد الواحد بن مختار انصاری“ می گوید: به امام محمد باقر (ع) عرض کردم، مرا از شب قدر آگاه فرمایید. فرمود:
“آن را در شب بیست و یکم یا بیست و سوم طلب نما”.
عرض کردم: دقیقاً آن را برایم مشخص فرمایید، فرمود:
“چه شود دو شب، سخت بکوشی {تا به چنین امر عظیمی دست یابی}.
با دیدن چنین روایاتی به نظر می رسد که ائمه بزرگوار علیهم السلام نخواسته اند که صریحاً و به صورت علنی این شب را مشخص نمایند؛ از این رو همواره خواسته اند که مردم، خود با تلاش و عبادت به چنین مرتبة برجسته ای برسند.
ابوبصیر ـ رضوان الله علیه ـ نیز می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: جانم به فدای شما باد، آن شبی که این همه به آن امید داریم {و در پی آن هستیم} کدام شب است؟ امام علیه السلام فرمود:
“یکی از شبهای بیست و یکم و بیست و سوم است”.
عرض کردم: اگر توان احیا و به پا داشتن هر دو شب را نداشتم چه کنم؟ امام علیه السلام فرمود:
“براستی که زنده نگاه داشتن دو شب در مقایسه با آنچه در پی آن هستی چقدر آسان است!.
جز اینها روایات دیگری نیز مشخصاً شب قدر را در میان این دو شب دانسته اند.
5ـ پاره ای از روایات صریحاً یا در لفافه بر شب قدر بودن شب بیست و سوم دلالت دارند، از جمله:
سید بن طاووس با سند خود از “سفیان بن سمط” نقل می کند: از امام صادق علیه السلام خواستم که شب قدر را مشخصاً برایم بازگو کند، امام علیه السلام فرمود:
“شب بیست و سوم.
“ضمرة انصاری” از پدرش نقل نموده: از پیامبر (ص) شنیدم که فرمود:
“شب قدر، شب بیست و سوم است.
